Valgarður Guðjónsson

Það er auðvitað ekki annað hægt en að hafa skoðanir á bönkunum þessa dagana.

Ég sé engin sérstök rök fyrir því að ríkið sé að eiga og reka banka, frekar en að ég sé engin sérstök rök fyrir því að ríkið eigi yfirhöfuð að vera að standa í atvinnustarfsemi á samkeppnismarkaði.

Hvað þá að ríkið standi í rekstri tveggja banka á sama markaði, það er í rauninni alveg galið.

Jú, bankastarfsemi er talsvert frábrugðin annarri starfsemi, en ég sé ekkert sem kallar á ríkisrekstur.

Bankar í einkarekstri fóru vissulega illa með okkur í hruninu, en það segir (mér amk.) frekar að það sé nauðsynlegt að hafa strangar reglur og gott eftirlit með starfsemi banka.

Salan á bönkunum til einkaðila var vissulega misheppnuð, hvort sem kenna má um aulagangi / getuleysi eða hvort vísvitandi var verið að koma þeim til valinna einstaklinga. Það segir ekki að það sé ekki hægt að standa vel að því að selja bankana.

Bankarnir skila talsvert miklum arði í ríkissjóð, það er ekki endilega til marks um að ekki megi selja bankana, það getur alveg eins verið til marks um að það eigi að setja háan verðmiða á þá.

Svo eru hugmyndir um að nota tækifærið og stofna „samfélagsbanka“.

Fyrir það fyrsta, er „samfélagsbanki“ ekki að mestu leyti sama hugmynd og „sparisjóður“, svona eins og lagt var upp með á sínum tíma? (verð samt að hafa þann fyrirvara að mögulega er ég ekki nægilega vel að mér í sögunni) Erum við ekki með sparisjóði? Eru þeir að standa sig betur?

Ef samfélagsbanki er svona góð hugmynd, hvers vegna eru þeir sem tala stöðugt fyrir henni ekki einfaldlega löngu búnir að koma henni í framkvæmd? Það er frekar marklítið að tala fyrir hugmynd en þora ekki að framkvæma.

Með þeim fyrirvara að umræðan um samfélagsbanka er svolítið út og suður þá, heyrist mér að helstu vonir bundnar við lægri vexti. Fyrir það fyrsta, jú, en þá lækkar væntanlega hagnaður og arður sem fer í ríkissjóð. Það er ekki bæði hægt að nota þau rök að ríkið eigi að halda bönkunum vegna þess að þeir skili svo miklu í ríkissjóð og að það eigi að breyta þeim í samfélagsbanka sem skili litlum arði.

Hér rifjast upp þegar fyrrverandi þingmaður hélt báðum rökunum fram á sínum tíma, nánast í sömu setningu og þegar bent var á mótsögnina var svarið eftir smá umhugsun svona einhver útgáfa af „það sprettur og sprettur“.

Og ef hugmyndin með samfélagsbanka er að lækka vexti – sem væri klárlega mun betri kjarabót en öll þvælan um verðtrygginguna – þarf einhvern samfélagsbanka til? Er ekki einfaldast fyrir núverandi banka í eigu ríkisins að lækka vexti? Jú, skilar minni hagnaði í ríkissjóð, en það er ekki bæði hægt að halda og sleppa þó margir tali þannig.

Guð1: „Ég er að spá í að skapa smá alheim, svona eitthvert svakalegt víravirki, stjörnur, sólir, tungl, eina ‘jörð’ með ‘lífi’, margar tegundir, eina í minni mynd og svo aðrar sem hún getur étið“

Guð2: „Til hvers? Hefurðu það ekki fínt?“

Guð1: „Mér finnst tilveran bara eitthvað svo innantóm, það er enginn sem dáist að mér og tilbiður mig“

Guð2: „Hvaða máli skiptir það, ertu ekki guðleg vera? Er þetta ekki óþarfa hégómi?“

Guð1: „Hefurðu aldrei hugsað hvað það væri frábært að hafa fullt af litlum verum í þinni mynd sem tilbiðja þig?“

Guð2: „Nei, get nú ekki sagt það, mér finnst tilhugsunin hálf kjánaleg“

Guð1: „Og svo hef ég einn útvalinn hóp sem verður minn hópur“

Guð2: „Á þá bara þessi hópur að tilbiðja þig?“

Guð1: „Nei, nei, auðvitað eiga allir að tilbiðja mig. Líka þeir sem aldrei hafa heyrt um mig“

Guð2: „Svafstu illa í nótt?“

Guð1: „Þú veist að við þurfum ekki að sofa og það er enginn munur á degi og nóttu… En ég er að spá í að drífa í þessu, held að þetta verði frábært“

Guð2: „En hvers virði er að skapa lífverur sem tilbiðja þig ef þær hafa ekkert val?“

Guð1: „Nokkuð til í því, kannski ég gefi þeim kost á að velja að tilbiðja mig eða ekki, þá væri stórkostlegt að upplifa tilbeiðsluna“

Guð2: „Já, kannski, en ef verurnar kjósa að tilbiðja ekki?“

Guð1: „Þú meinar það… já, þá sendi ég sendi hverjar hamfarir og plágur á eftir annarri, drep og refsa grimmilega“.

Guð2: „OK, það gæti verið fjör. En ef það dugar ekki?“

Guð1: „Þá fer ég til þeirra, læt fæða mig sem einn þeirra, læt þá drepa mig til að geta fyrirgefið þeim og rís svo upp frá dauðum“

Guð2: „Þú veist að það er ekki hægt að drepa okkur. Og ef það er ekki hægt að drepa okkur hvernig getum við þá risið upp? Og hvers vegna að standa í öllu svona veseni, er ekki einfaldara að fyrirgefa þeim bara rétt si sona?“

Guð1: „Jú, en mér leiðist“

Eftir að hafa verið „umlukinn“ samsæriskenningum síðasta áratuginn eða svo fór ég að velta fyrir mér hvort þetta ætti sér aðrar skýringar en ástríða fyrir að leita sannleikans.

Upphafið tengdist auðvitað ellefta-september. Myndin (eða safnið) „Confronting The Evidence“ var undarlegur grautur af kenningum, blekkingum, órökstuddum fullyrðingum, hreinum og klárum fölsunum, getgátum, skorti á menntun og bókstaflega fráleitum hugmyndum. Ég sat meira að segja nokkrum sinnum undir þessu (ekki mitt val) og oftast heyrði ég reyndar bara hljóðið – sem varð kannski til að blekkingarnar og fúskið voru enn augljósari – og var eiginlega kjaftstopp að verða vitni að því að skynsamasta fólk virtist kokgleypa þennan þvætting gagnrýnislaust. Þetta var bara byrjunin og hver kenningin varðandi ellefta-september tók við af annarri, eins og hafin væri einhver keppni þar sem sigurvegarinn yrði sá sem kæmi með langsóttustu/vitlausustu kenningarnar. Margir trúðu þeim öllum eins og nýju neti og skipti þá engu máli þó þær væru mótsagnakenndar og stönguðust illilega hver á við aðra.

Nú er rétt að taka skýrt fram að ég hafna engu varðandi ellefta-september, fæstar kenninganna um hvað gerðist standast einfaldlega skoðun –  ég hafna því einfaldlega að viðkomandi kenningar sýni fram á eitthvað.

Svo tók við hver samsæriskenningin af annarri. CIA yfirtók heila fólks og fór að fylgjast með, gott ef ekki stýra því hvað fólk gerði.. Hlýnun jarðar var ekki raunveruleg og er bara eitt stórt samsæri. Eitthvað (sem ég man ekki hvernig var) sneri að rákum sem sjást á himni þegar flugvélar fljúga yfir. Olympíuleikarnir voru nefndir til sögunnar, ég náði aldrei hvernig, enda hættur að hlusta.

Jörðin er flöt! Þyngdaraflið er samsæri! Það þurrkar upp sólina að nota sólarorku! Súkkulaði er (æ, ég nennti ekki að lesa).

Svo kom smá hlé, en ekki langt. Pizzagate dúkkaði upp og var tekið opnum örmum. Það var bókstaflega enginn sía eftir til að kveikja á hversu fáránlegar samsetningarnar voru, hversu lítil stoð var að því sem sett var fram til að hrapa að þeim ályktunum sem voru dregnar.. og hversu augljóslega verið var að beinlínis falsa upplýsingar. Þetta var svo „stjarnfræðilega“ vitlaust að ellefta-september kenningarnar voru nánast orðnar „gáfulegar“ í samanburðinum.

Jafnvel staðfestar sannanir fyrir því að ákveðin kenning væri fullkominn tilbúningur úr lausu lofti nægir ekki til. Haldið er áfram að klifa á bullinu og alltaf eru einhverjir ófærir um að vinna úr upplýsingum, efast og leita sér upplýsinga.

Þetta virðist vera orðin stór og arðbær atvinnugrein, að búa til samsæri. Fólk fær „fylgjendur“ og fer að græða á fyrirlestrum og jafnvel bóksölu.

Og þessi atvinnugrein nærist á einhverju sem er varla annað en fíkn auðtrúa einstaklinga í hvers kyns samsæri. Mögulega er þetta af sama grunni og áhuginn á óvæntum úrslitum og óvæntum enda, kannski spilar þetta á svipaðar taugar og spilafíkn, eða einfaldlega fíknina í eitthvað óvænt – eins og vefmiðlar spila til að mynda stöðugt á… „þú verður alveg rosalega hissa ef þú lest þessa frétt eða horfir á þetta videó“.

Það er nefnilega nóg af fólki sem getur ekki unnið úr upplýsingum, oftast ómenntað og hefur aldrei lært að vega og meta gögn, upplýsingar og/eða heimildir, skilur einfaldlega ekki hugtökin.

Vefsíður þar sem einhver fullyrðir eitthvað út í bláinn, fullkomlega órökstuddar fullyrðingar um að setningar merki eitthvað allt annað en þær merkja, YouTube myndbrot þar sem alvöruþrunginn (eða æstur) þulur fullyrðir eitthvað undir dramatískri tónlist, segir jafnvel að eitthvað sjáist á mynd sem hvergi sést, „Photoshoppaðar“ myndir, YouTube myndir með óstaðfestan uppruna, tilbúnar fréttir… allt þetta eru góðar og gildar heimildir – það er að segja ef þær styðja einhverja spennandi niðurstöðu.

Marg staðfestar upplýsingar og vottaðar staðreyndir sem sýna fram á hið gagnstæða eru svo ýmist „falskar“ en aðallega (auðvitað) hluti af samsærinu. Lítil atriði verða aðalatriði, eiga sér kannski fimm-sex mögulegar og eðlilegar skýringar, en það er (auðvitað) ákveðið að engin þeirri gangi upp (allt í einu haga allir sér fullkomlega skynsamleg og gera engin mistök)… og eftir stendur eina skýringin sem styður samsærið. Svo er auðvitað fyllt í eyðurnar með getgátum og fantasíum þar sem ekkert stöðvar hugmyndaflugið… síst af öllu þekking.